vrijdag 23 december 2011

De rol van het geweten in corporate governance

Tijdens de feestdagen lijkt het er op dat bij iedereen het beste boven komt.
We vieren de feestdagen uitgebreid met familie en vrienden en koesteren ons in de gezelligheid, warmte en vriendelijkheid.
We laten deze dagen eigenlijk onze natuurlijke goedheid boven komen, zonder dat iemand ons dat vraagt.

Hoe zorg je voor goed gedrag?
Eigenlijk is dat opmerkelijk want vanuit het vakgebied corporate governance is een belangrijke vraag wat nu de beste manier is om er voor te zorgen dat mensen zich behoorlijk gedragen. Blijkbaar gaat dat niet vanzelf want we gaan daarbij uit van de aanname dat mensen primair zelfzuchtige creaturen zijn die alleen maar reageren op straf of beloning. Daarbij denken we ook dat men niet in staat is zijn werk goed te doen, of niet te liegen of te bedriegen, als men niet de juiste "prikkels" krijgt. Zomaar wat voorbeelden:
  • Doen directieleden niet goed hun best? Koppel hun beloning aan de aandelenkoers met opties en aandelenpakketten.
  • Zien we de onderwijsprestaties omlaag gaan? Geef leraren een bonus gekoppeld aan de behaalde cijfers.
  • Zien we de kosten van medische zorg te veel stijgen? Geef artsen en ziekenhuizen een beloning die gekoppeld is aan de prestaties.
De homo economicus
Deze nadruk op "prikkels' en "verantwoording afleggen" is gebaseerd op een mensbeeld van de "homo economicus' die rationeel handelt vanuit (economisch) eigenbelang. Dat mensbeeld vindt zijn oorsprong in de theoretische economie maar heeft zich in brede kring verspreid onder politici, bestuurders en experts in vakgebieden in politieke wetenschappen, filosofie en ook corporate governance.

Feitelijk bezien we de mens hierdoor ook vanuit een negatieve invalshoek en daardoor hebben we minder oog voor de aanwezigheid en belangrijkheid van de goedheid in de mens. Toch zien we elke dag talrijke voorbeelden van mensen die zich ethisch en onzelfzuchtig gedragen. In werkelijkheid zijn er niet veel mensen die beschuldigd kunnen worden van extreme hebzucht, of die stelen of bedriegen. Er zijn er veel meer die bereid zijn anderen te helpen, denk maar eens aan het succes van Serious Request en andere liefdadige activiteiten.

De verwaarloosde rol van het geweten
Desalniettemin besteden we veel minder aandacht aan de goede aspecten van onze menselijke aard en fixeren we ons vooral op de slechte dingen die mensen doen. Daarmee verwaarlozen we naar mijn mening de cruciale rol die onze betere impulsen kunnen spelen in het vormen van onze samenleving.
We leunen vooral op de macht van hebzucht om het menselijke gedrag te kanaliseren maar kunnen we ons niet veel beter op het bevorderen van de macht van het geweten, de goedkoopste en meest effectieve politiemacht die we ons kunnen wensen?
In haar laatste boek "Cultivating Conscience' wordt deze lijn van redeneren verder wetenschappelijk uitgewerkt door professor Lynn Stout. Een kortere versie is te vinden in een artikel in Governance Studies van december 2010.
Stout argumenteert dat er de afgelopen vijftig jaar talloze wetenschappelijke experimenten zijn gedaan in de gedragswetenschappen die onweersproken bewijzen onzelfzuchtig sociaal gedrag helemaal niet zeldzaam is maar een veel voorkomend en werkelijk fenomeen is. In heel veel gevallen offeren mensen hun eigen materiële beloning op om anderen te helpen of om te voorkomen dat anderen schade leiden.

Gewetensvol gedrag
Dit prosocialegedrag is van belang voor iedereen die zich bezighoudt met wetgeving, politiek, management en corporate governance. In al deze gebieden is er sprake van het centrale probleem hoe je er voor kunt zorgen dat mensen zich gedragen op een manier die Stout beschrijft als "conscientiousness" ofwel gewetensvol. Gewetensvol gedrag houdt in dat we harder werken dan minimaal van ons wordt verwacht, dat we belasting betalen in plaats van die te ontduiken, dat we ons aan afspraken houden, dat we de rechten en eigendom van een ander respecteren en dat we afzien van relschoppen, diefstal en wangedrag.

Hoe bevorder je gewetensvol gedrag?
De vraag is vervolgens wanneer en waarom dit soort gedrag ontstaat. Vanuit de experimentele speltheorie weten we dat mensen alleen tot dit soort gedrag komen onder bepaal de condities. Stout noemt drie sociale regietekens die van belang zijn:
  1. Instructies van een autoriteit. De meesten van ons doen datgene wat van ons gevraagd wordt. Dit instinct voor gehoorzaamheid kan ook gebruikt worden om gewetensvol gedrag te bevorderen.
  2. Percepties van het gedrag van anderen. We zijn van oudsher kuddedieren die aardig doen as anderen dat ook doen en lelijk doen als we denken dat anderen dat ook zullen doen.
  3. Percepties van het positieve effect op anderen. Experimenten wijzen uit dat we eerder onzelfzuchtig zullen handelen als we denken dat anderen daar grote voordelen van zullen hebben, eerder dan slechts een klein voordeel.
Ten koste van wat?
Stout wijst er echter wel op dat gewetensvol gedrag ook zijn grenzen kent. Empirisch bewijs duidt aan dat als de persoonlijke kosten van gewetensvol gedrag stijgen er een afname te zien is van prosociaal gedrag. Deze resultaten geven aan dat als we willen dat mensen zich gewetensvol gedragen we er ook voor moeten zorgen dat er geen prikkels zijn die aanmoedigen tot slecht gedrag.
Stout wijst als voorbeeld op het effect van het toekennen van opties aan bestuurders aan de bestuurders van Enron en Worldcom die daardoor er alles aan deden om de aandelenkoers te manipuleren.

In feite wordt door een dergelijk mechanisme gewetensvol gedrag ontmoedigt.
Allereerst omdat een materiële incentive om iemand  ertoe te brengen iets te doen het onuitgesproken signaal afgeeft dat zelfzuchtig gedrag zowel verwacht als geschikt is voor de te vervullen taken. Ten tweede suggereert het dat anderen in dezelfde situatie zich ook zelfzuchtig gedragen. Ten derde het impliceert dat zelfzuchtig gedrag op de een of andere manier gunstig is (waarom zou het anders beloond worden?).
Materiële beloningen doen overigens meer dan alleen dan het veranderen van impulsen van gedrag. Het verandert ook mensen. Te veel vertrouwen op zelfzucht kan een zelfbevestigende voorspelling worden. Als je mensen behandelt alsof zij alleen hun eigen materiële belangen voorop moeten stellen, kun je er zeker van zijn dat ze dat ook doen.
Ik voeg daar nog aan toe dat dit nu precies de reden was waarom het in de financiële sector zo dramatisch mis ging. Door het toekennen van hoge bonussen werd daar veel te veel risico genomen met alle gevolgen van dien.

Neem het geweten serieus
We moeten daarbij niet de ogen sluiten voor het onmiskenbare feit dat gewetensvol gedrag aan het afnemen is in onze samenleving. In ieder geval in sommige segmenten daarvan zoals de financiële wereld en in de kringen van bestuurders in de publieke en private sector. In deze sectoren staat vooral het materiële eigenbelang van de top voorop en wordt er in hoge mate gezondigd tegen de eerder genoemde drie sociale regietekens.

Dat het maatschappelijke draagvlak hiervoor aan het afbrokkelen is, dringt helaas nog maar moeizaam door.
Zie ook het debat in Amerika over de 1% tegen de 99%. Deze beweging afdoen als een tijdelijk verschijnsel van een klein groepje antiglobalisten, miskent dat het grote publiek heel goed aanvoelt dat een kleine elite vooral ten voordele van zichzelf handelt.
Wie het algemene gevoel van onbehagen over de Euro afdoet als het niet begrijpen hoe de financiële wereld in elkaar zit miskent dat uiteindelijk de gewone burger er wel voor betaalt.
Al dit soort gebeurtenissen geven negatieve impulsen ten aanzien van de eerder genoemde regietekens.
We wantrouwen nu de autoriteit, vinden dat anderen zich steeds meer misdragen en merken dat we er ook nog voor moeten opdraaien.
Dat draagt nu niet bepaald bij aan een samenleving met sociale, ethische kernwaarden.
We hebben respect voor elkaar nodig en moeten het geweten cultiveren.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten